ÖZET
Siyah beyaz sinema döneminden geçerli olmak üzere, sinema sektöründe etkin olan isimler arasında halen adından söz ettiren ender isimlerden olan Charlie Chaplin, sinemaya girişinden ölümüne değin sinemanın her alanında bulunmuş, yaşamı boyunca basamakları atlayarak devleşmiştir. Alt tabakadan çıkan ve bu kadar büyük bir şöhrete ulaşan Chaplin’in başarısı altında yatan bu yükseliş, elbette ki zorlu ve uzun olmuştur. Bu kadar tanınırlığa ulaşmasında birçok neden bulunmaktadır.
1. GİRİŞ
Sinema sektörüne girmeden önce sinemanın tanımlanması ve nasıl başladığını bilmek önemlidir. Sinemanın doğuşundan önce bu alanda birçok icat yapıldıysada, bilinen anlamda ilk alet Edison ve Dickson’ın 1891’de patentini aldıkları kinetoskop olmuştur. Kinetoskopta gösterilen görüntüyü küçük bir delikten sadece 1 kişi izleyebiliyordu. Ama buna rağmen salonlarda gösterilen bu alet çok karlı olmuş ve ABD dışında da gösterimlerde bulunulmuştur. Fransa’da yapılan bir gösterimde bulunan Lumiere kardeşler, aleti geliştirirler ve görüntüyü perdeye yansıtmayı başarırlar. Lumiere kardeşler, akan görüntülerin bir araya getirilmesiyle oluşturdukları ve adını sinematograf koydukları aleti ilk kez 1895 yılında ekonomik kar amaçlı olarak kullandılar. Yaklaşık 55 saniye süren bir trenin gara yaklaşmasını çeken kardeşler sinemanın temelini atmış oldular. Yıllar içerisinde basit çekimlerden, içerikli filmlere dönüştü ve kitlelere hitap etmeye başladı (Özuyar, 2017).
Chaplin, 1889 yılında İngiltere’de, küçük eğlence odaklı tiyatrolarda yer alan bir anne ve babanın çocuğu olarak doğmuş. Lakin annesi ve babası o daha küçükken ayrılması yüzünden sıkıntılı bir çocukluk yaşamış. Babasını çocukken kaybetmesi ve annesinin ileriki yıllarda psikolojik sorunlar yaşaması Chaplin’in hayatındaki zorlukları artırmıştır. Annesi ile yaşadığı bu dönemde ilk olarak tiyatrolarda çocukken yer almıştır. Charlie Chaplin, California’ya gidip filmlerde yer almaya başlaması 1914 yılında gerçekleşti (URL-1).
Bu çalışmada Charlie Chaplin’in sinema alanında hayat boyunca olan yükseliş süreci anlatılacak ve incelenecektir.
2. OYUNCULUĞA BAŞLAYIŞI
Sinema yapılmaya başlanmasından itibaren, Fransızlar tarafından etkin bir şekilde yapılmıştır. Avrupa’da 1914 yılında savaş döneminin olması, komedi filmleri yapan Fransızların bu alanda güç kaybetmesi ile Amerika’ya kaymasına yol açmıştır. Bu dönemde hâlihazırda yapılmakta olan Amerikan sinemaları çok büyük bir hız kazanmıştır (İyem vd., 2016).
Chaplin, Amerika’ya yaptığı bir turnede Keystone Film Stüdyoları yöneticisi Mack Sennet tarafından California’ya davet edilmiş. Bu teklifi yeni bir hayat düşüncesiyle kabul etmiştir. İlk filmde yaşadığı zorluklar yüzünden film çekmeyi sevmemiş ve devam etmemeyi düşündüyse de, ikinci bir filmi çekmeye karar vermiştir. (URL-1) Popüler olarak kalan filmleri bundan sonra yapmaya başlamıştır (URL-2).
İkinci filminde dünyaca meşhur karakteri olan Türkçede Şarlo, İngilizce Tramp (Serseri) tiplemesini, ilk olarak sinemalarda gösterilen filmi bu olmasa da, ilk kez çekimini yaptığı filmdir. Şarlo tiplemesi planlanmamış lakin büyük başarıya ve tanınırlığa ulaşmasını sağlayan karakter olmuştur (URL-1) .
Bu tipleme topluma uymayan, alt sınıftan görüntüsü çizerek polisler, zenginler gibi üst sınıf insanlarla olan çekişmelere uygundu (Şekil-1). Sinemanın ilk yıllarındaki birçok komedi filmi böyle komedilerden doğuyordu (Kırel, 2014).
Chaplin’in tasvirine göre 1 park, 1 güzel bayan ve 1 polis memuruyla iyi bir komedi filmi yapmak mümkündü. Onu bu kadar üstün kılan özelliklerinden biride buydu. Komediyi kolaylıkla ve ustaca ortaya koyabilmesiydi (URL-1).
Başlarda çektiği filmler kısa metraj olup ortalama 15-20 dakika civara süren filmlerden oluşur. 1915 yılına gelindiğinde yoktan var olan bir kişi haline dönüştü (Weissman, 2008).
Bu dönemde tanınırlığı arttıktan sonra yönetmenler ile fikir ayrılıklarına sık sık düşmeye başladı. Çalıştığı Keystone Şirketi için basit komedi materyalleri yeterliydi ama Chaplin’e göre ince dokunuşlar önemliydi. Birkaç defa stüdyo şirketi değiştiren Chaplin, her şirkette gitgide bağımsız olmaya başlamıştır (Kırel, 2014).
3. BAĞIMSIZLIĞINI KAZANMASI VE YÜKSELİŞİ
1918 yılında First National ile sinema tarihinin ilk 1 milyon dolarlık antlaşmasını imzaladı ve 8 film boyunca bu şirketle devam etti. Kendi stüdyosunu yaptırdı ve yazıp yöneteceği filmleri yapmaya başladı (URL-1).
 |
| Şekil 1: Şarlo Tiplemesi |
 |
| Charlie Chaplin |
Chaplin yıllar önce kovulduğu bir sahneyi içeren bir filmi izlerken yanındaki bayan oyuncunun izlerken gözlerinin dolması üzerine güldürü özelliğinin yanında dramatik hikayeler ile seyirciyi etkileyebileceğinin farkına vardığını dile getirmiştir. Yaptığı bazı filmlerde artık bunu kullanmaya başladı ve trajedi sahnelere de yer verdi (Özcan,2008; URL-1).
1920 yılında gündemi çokça meşgul eden Chaplin’in yeni doğan bebeği kaybetmesinden sonra dünyaca başarılı olmasını sağlayan filmini çekti. Chaplin’in ilk uzun metrajlı filmi olan The Kid çok büyük bir ilgi gördü ve kar elde etti. İlerleyen yıllarda çektiği A Woman of Paris (1923), Altına Hücum (1925), Sirk (1928) ve Şehir Işıkları (1931) filmlerinde Şarlo tiplemesini yapmaya devam etti (URL-2). Özellikle Sirk filmini çekimleri Chaplin için çok sıkıntılı olmuş. Bu dönemde film çekimlerinde aksaklıklar, medyaya yansıyan çarpıcı boşanma davası, annesini kaybetmesi olaylarına rağmen filmi bitirmiştir. Yıllar sonra bu filmin başlangıç kısmına söylediği bir şarkıyı koymuş ve müzik yeteneğini de göstermiştir (URL-4).
Komedi filmleri ile tanınan Chaplin 1936 yılında politik eleştiri yapan ilk filmini çekti. Bu filmi eleştirmenler tarafından kısmen beğenilmedi ve diğer filmlerine oranla hasılatı daha az oldu. Buna rağmen İngiltere’deki kuruluşlar tarafından onun en iyi filmi olarak gösterildi (Orhan, 2010; URL-2).
4. ELEŞTİRİLER VE SAVAŞ SONRASI
Sinemaya başladığı 1914 yılından itibaren sürekli olarak sinemayla uğraşan Chaplin’in şuanda en çok popüler filmi olan Büyük Diktatör filmi 1940 yılında gösterime girdi (Şekil-2). Henüz ABD, Avrupa’da veya Uzakdoğu’da savaşa girmemişti. Bu filmi gişede büyük bir başarı yakaladı ve Amerika’da Nazi Almanyası karşıtı kamuoyu oluşmasına katkı sağladı. Savaş sonrasında ilgi görmeye devam etmiştir (Karaca, 2018; URL-1).
Chaplin’in genç kadınlarla olan evlilikleri çokça magazin gündemini meşgul etmiş ve eleştirilerle uğraşmıştır (URL-1).
2. Dünya Savaşı’ndan sonra iki kutuplu düzen oluşmuş ve komünizm artmıştır. Yıllardır komünizm ile olan ilgisi basın tarafından çokça dile getirilmiş ve kendisine sorulmuştu. Bu konularda genelde kaçak cevaplar vermişti. Yıllardır FBI tarafından onun üzerine yapılan araştırmalarla soruşturulmuştur, lakin bu araştırmalar sonuçsuz kalmıştır. ABD’ye tepkisinden dolayı, vatandaşlığa geçmemişti. Filmlerinde sol görüşü düşünceler gözükmüştür. İleriki yıllarda Avrupa’ya gittiği bir seferde ABD’ye giriş izni verilmedi (URL-3; Aşır, 2018).
 |
| Şekil 2: Büyük Diktatör Filmi Afişi |
5. SONUÇ
Chaplin sinemaya başlamasında önce tiyatrolarda, turnelerle eğlence sektörüne giriş yapmış. Babasının müzikle ilgilenmesi onu bu konuda da tecrübeli kılmıştır. Sinemaya başladığında sahnede neler yapması gerektiğini, eğlendirici ögelerin neler olduğu konusunda bilgiyi yaşayarak öğrenmişti. Sinemaya başladıktan sonra oyunculuk konusunda zamanla birikimini arttırmıştır.
Toplum tarafından başlarda sevilmesini sağlayan en önemli etken ise yarattığı Şarlo tiplemesidir. Sinemadaki yıllar içinde bağımsızlığını kazanması ve seyircinin seveceğini düşündüğü kendi fikirlerini kullanarak filmler çekmeye başlaması Chaplin’i daha büyük bir isim haline getirmiştir. 1920’li yıllarda çektiği uzun metraj filmlerin ilgi görmesi ile yönetmen ve senarist olarak da başarılı olduğunu göstermiştir. Bu filmlerde müziğini yaptığı kısımlar da bulunmaktadır. Hayat boyu öğrendiği bütün sinema bilgilerini çektiği filmlerde kullanmıştır.
Toplum sorunlarına ve güncel konulara değindiği Modern Zamanlar, Büyük Diktatör filmleri onun en çok eleştirilen filmlerindendir. Zamanında çokça özel hayatı ile de tepkileri üzerine çekmiş olan Chaplin, bunlara rağmen sinemanın her alanında bulunarak siyah beyaz dönemin ikonlaşmış ismi haline geldi.
KAYNAKÇA
Aşır, S., 2012. Sessiz Sinemanın Dahisi: Charlie Chaplin, Bütün Dünya Dergisi
İyem, C., Yalçın, T., Yıldız, Z., 2016. Sinema Sektöründe Emek Süreci: Yönetmenler Örneği, Sosyal Bilimler Dergisi
Karaca, M., 2018. Propaganda Aracı Olarak Sinema: Büyük Diktatör Filminin Alımlama Analizi, Journal EMI Dergisi
Kırel, S., Sessiz ve Sesli Sinemanın İlk Yıllarında Güldürü, Marmara İletişim, (https://www.academia.edu/21961115/Sessiz_ve_Sesli_Sineman%C4%B1n_%C4%B0lk_Y%C4%B1llar%C4%B1nda_G%C3%BCld%C3%BCr%C3%BC_SERP%C4%B0L_KIREL) 08.12.2018 tarihinde erişildi
Orhan, K., 2010. "Modern Zamanlar" Filmi ve Dönemsel Bir Çalışma İlişkileri Yorumlaması, Çalışma ve Toplum
Özcan, C., 2008. Charlie Chaplin’s Screen Persona: “The Tramp” as Icon, Journal of Arts and Sciences 9
Özyuvar, A., 2017. Sessiz Dönem Türk Sinema Tarihi (1895-1922), Yapı Kredi Yayınları
URL-1, https://en.wikipedia.org/wiki/Charlie_Chaplin (08.12.2018 tarihinde erişildi).
URL-2, https://www.imdb.com/name/nm0000122/?ref_=nv_sr_2 (08.12.2018 tarihinde erişildi)
URL-3, https://thewire.in/external-affairs/charlie-chaplin-communism (08.12.2018 tarihinde erişildi)
URL-4, https://www.imdb.com/title/tt0018773/trivia?ref_=tt_trv_trv (08.12.2018 tarihinde erişildi)
Weissman, S.M., 2008, Chaplin: A Life, Arcade Pub